Sobota: Osowiec - twierdza nigdy niezdobyta.

Trasa: Jagłowo - Jasionowo - Dolistowo - Osowiec Twierdza - Osowiec - Bartlowizna - Goniądz - Dolistowo - Jasionowo - Jagłowo( 77km )

Jagłowo - Dolistowo - 12km
Dolistowo - Osowiec Twierdza - 22km
Twierdza Osowiec - Osowiec - 5km
Osowiec - Goniądz - 9km
Goniądz - Dolistowo - 16km
Dolistowo - Jagłowo - 12km

Przed wyjazdem i zwiedzaniem Twierdzy Osowiec proponujemy kontakt z Osowieckim Towarzystwem Fortyfikacyjnym w celu rezerwacji przewodnika.

Wstęp na Teren wewnętrzny Fort I – Muzeum Twierdzy Osowiec jest możliwy tylko z Przewodnikiem w kazdy dzień tygodnia, oprócz niedzieli.

Część zewnętrznych fortów można zwiedzać bez przewodnika.

Osowieckie Towarzystwo Fortyfikacyjne
19-110 Goniądz
Osowiec-Twierdza
gsm +48 600 941 954
www.biebrza.org.pl

Wyjeżdzając z działki nalezy kierowac się na południowy zachód. W miejscowości Dębowo, za śluzą nalezy skręcic w lewo, na poludnie. Droga prowadzi wzdłóż Biebrzy. Przejezdzajac przez Jasionowo, we wsi skręt na Dworek Na Końcu Świata z pobliska wieżą widokowa na Czerwone Bagna, jadąc dalej na południe mijamy za wsia MOR wraz z tablicami Biebrzanskiego Parku Narodowego. Droga prowadzi posród biebrzańskich łąk aż do malowniczego mostu na Biebrzy w Dolistowie Starym, obok mostu kąpielisko. W miejscowości zabytkowa dzwonnica późnoklasycystycznego kościóła parafialnego pod wezwaniem św. Wawrzyńca z końca XVIII wieku (jednonawowy, z późnoklasycystyczną fasadą, ufundowany przez Izabellę Branicką z Poniatowskich, wraz z zabytkową dzwonnicą z roku 1803 i plebanią. We wsi sklep spozywczy oraz najprawdopodobnie najwieksza w Europie kolekcja lilii. W pobliskim Wroceniu dwa wiatraki typu Holender. Jadac w kierunku południowym mijamy, ośrodek zdrowia i drewniany ozdobny krzyz,

Dojezdzajac do drogi wojewodzkiej 670 nalezy skrecic w prawo w kierunku Osowca. Drog prowadzi na granicy Doliny Biebrzy i Wysoczczyzny Goniadzkiej, omija Goniądz, na ktory bedzie czas w drodze powrotnej. Przed samym Osowcem należy zachować szczególna uwagę przed przejazem kolejowym i skrzyzowaniem. Osowiec to miejscowośc z kilkoma domami, stacja kolejowa na trasie Białystok- Ełk, siedziba dyrekcji Biebrzańskiego Parku Narodowego oraz jednostką wojskową. W miejscowosci też dwa most na Biebrzy i Kanale Rudzkim, ruiny Twierdzy Osowiec, pole biwakowe Bobr oraz kilka ścieżek dydaktycznych.

Twierdza Osowiec to twierdza nigdy nie zdobyta. Założenia budowy wielkich twierdz w widłach rzek stworzył juz Napoleon Bonaparte, ale to dopiero car Aleksander II po wojnie krymskiej postanowił przygotowania do budowy twierdz na linii Niemen-Narew-Bug-Wisła, w tym twierdzy Osowiec. Twierdza ta tez miała bronić linii kolejowej Białystok - Królewiec. Koncepcja przewidywała w pierwszym etapie budowę twierdzy pierścieniowej o średnicy 6-8 km składającej się z 9 fortów, 4 położonych po prawej stronie rzeki Biebrzy, tzw. zarzecznych („Sośnia”, „Kapice”, fort Zarzeczny (zbudowany później jako nr 2) i „Wólka”) oraz 5 fortów położonych po lewej stronie rzeki. Koszt budowy umocnień oszacowano na około 10 mln rubli w złocie>. Ogrom kosztów oraz wybuch wojny z Turcją spowodował wstrzymanie decyzji w sprawie budowy fortyfikacji. Po zakończeniu wojny imperator Rosji Aleksander II nakazał 21 lipca 1879 r. ministrowi wojny gen. adiutantowi D. Milutinowi niezwłocznie umocnić zachodnią granicę z Prusami Wschodnimi. Ukazem carskim pod koniec lat 70. XIX wieku została wykupiona część gruntów wsi Osowiec wielkości ponad 1000 ha położonych na lewym brzegu rzeki Biebrzy, a mieszkańcy wsi zostali przymusowo przesiedleni na nowe tereny bez prawa powrotu. Twierdza Osowiec została wybudowana jako typowa twierdza zaporowa. Usytuowana w zwężeniu bagien biebrzańskich i miała stanowić osłonę kolei i szlaku komunikacyjnego Białystok – Królewiec.

Twierdza zbudowana została w latach 1882–1887 (pierwsze prace projektowe prowadzone były już od 1873) i modernizowana do 1892 r. Głównym projektantem twierdzy był gen. Eduard Iwanowicz Totleben. Ponownie zmodernizowana została po wojnie rosyjsko-japońskiej 1904–1905. Na początku I wojny światowej uzupełniona została elementami fortyfikacji polowej. Jako jedyna w Imperium Rosyjskim częsc Twierdzy  Osowiec- fort VI był został pierwszym i jedynym wybudowanym z wylewanych betonowych monobloków. W skład twierdzy ostatecznie wchodziły 4 forty: Centralny – fort nr 1, Zarzeczny – fort nr 2, Szwedzki – fort nr 3 i Nowy – fort nr 4. Pierwsze trzy forty projektował inż. woj. ppłk. Rościsław Krassowski, natomiast fort IV inż. woj. kpt. szt. Nestor Bujnicki, ten sam, który projektował Twierdzę Modlin. Główną pozycję obronną stanowił fort Centralny, będący cytadelą twierdzy- obecnie zajmowanym przez Wojsko Polskie. Przedmoście na prawym brzegu rzeki Biebrzy tworzyła tzw. pozycja za rzeką z fortem nr 2, nazywanym Zarzecznym, oraz pozycje wysunięte „Sośnieńska” i „Las Białoszewski”. Twierdza Osowiec stanowiła prototyp współczesnego rejonu umocnionego oraz przykład skutecznego połączenia elementów fortyfikacji stałej i polowej. Fort I był obiektem o niespotykanej wielkości (2,6 km w obwodzie). Na jego terenie oprócz budowli bojowych znalazły się dwupiętrowe ceglane koszary dla wojska, lazaret, baraki magazynowe, ceglane i drewniane domy dla kadry oficerskiej oraz cerkiew. Przed II wojną światową, już pod zarządem Wojska Polskiego, została wzmocniona fortyfikacjami stałymi.

Twierdza jako jedna z nielicznych nigdy nie została zdobyta, a jej obrona (MARSZ ZYWYCH TRUPÓW) w 1915 roku przeszła do historii, stąd porównana została z działaniami wojennymi w 1916 r. pod Verdun we Francji.  Na początku I Wojny Światowej uzupełniona została elementami fortyfikacji polowej. Rosjanie po odparciu ataku Niemcow opuscili bez wystrzału teren twierdzy zaś po odzyskaniu niepodlegości tereny te przejeło Wojsko Polskie. W okresie międzywojennym w Osowcu mieściła się Centralna Szkoła Podoficerów Korpusu Ochrony Pogranicza oraz Dywizjon Artylerii Lekkiej Kop "Osowiec." Podczas Kampanii Wrześniowej Niemcy zdawali sobie sprawę iz trudno bedzie zdobyć Twierdze Osowiec wchodzacą w skład linii umocnien Wizna – Strękowa Góra (włącznie) – Osowiec-Twierdza (włącznie z Twierdzą Osowiec) – Goniądz.Dlatego też głowny atak skierowano na Wiznę, omiając umocnienia Osowca. 13 września 1939 roku wojska niemieckie na krótko przejęły twierdzę, 26 września 1939 roku przekazały ją Armii Czerwonej, zgodnie z paktem Ribbentrop-Mołotow i późniejszymi ustaleniami niemiecko-sowieckimi. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej wojska niemieckie zajęły Osowiec 27 czerwca 1941 r. Gdy trzy lata później do Osowca zaczął zbliżać się front niemiecko-sowiecki, 14 sierpnia 1944 r. wojska niemieckie opuściły główną część twierdzy, znajdującą się na lewym brzegu Biebrzy (forty I, III i IV). W rękach niemieckich pozostał fort II (Zarzeczny), położony na prawym brzegu rzeki. Na kilka miesięcy linia frontu ustabilizowała się na Biebrzy. W styczniu 1945 r. wojska niemieckie wycofały się z ostatniego fortu twierdzy (fortu II). Od 1945-53 roku Teren twierdzy okupowaly wojska Sowieckie. Od 1953 r. w twierdzy Osowiec ponownie rozlokowano jednostkę wojskową – Składnicę Wojsk Lotniczych przeniesioną z Torunia (Centralna Składnica Amunicji Wojsk Lotniczych). Na przełomie XIX-XX w rozlokowano Składnicę Amunicji 11 Rejonowej Bazy Materiałowej (RBM). Obecnie na terenie twierdzy Osowiec znajduje się Składnica Materiałowa należąca do 2 RBLog.

Warto w tym miejscu przypomniec,że aby zwiedzać fort wewnetrzny trzeba skorzystac z przewodnika i uzyskac pozwolenie władz wojskowych. Jęsli takie pozwolenia nie uzyska sie można na własną rekę zwiedzić okolice dwoch fortów : Zarzecznego i Szwedzkiego.

Wjezdzając do Osowca proponujemy za stacją PKP udac się w kierunku Dyrekcji Biebrzańskiego Parku Narodowego. W dyrekcji Parku znajduje się mała izba regionalno-przyrodnicza. mozna tez wykupić bilety wstepu do Parku oraz informatory i ksiażki o Biebrzańskim Parku narodowym. Warto zostawić przed dyrekcją  na parkingu samochów i reszte zwiedzania fortow i okolicy  kontynuowć pieszo. Miejsce to tez miejsce zbiórek przed zwiedzaniem Fortu I Głownego, obok jest brama i wartownia do Fortu Wewnetrznego.W kierunku zachodnim rozpoczyna się Ścieżka Edukacyjna "Góra Skobla". Ściezka składa się z ośmiu przystanów i konczy sie na terenie pola namiotowego Bóbr. Idąc dalej wzdłuż torow oraz szosy krajowej 6, przechodząc przez most na rzece Biebrzy dochodzi sie do kanału Rudzkiego. Mozna tez podjechac w to miejsce samochodem.zaraz za kanałem Rudzkimt po lewej stronie  znajduje się parking. Cofając sie przed most, z tej samej strony drogi można obejrzeć cała dolinę Kanału Rudzkiego z wieży widokowej.

Na wysokości Kanału Rudkiego przy szosie Białystok - Ełk rozpoczyna sie kolejna Ściezka Edukacyjna "Kładka" drewnianą kładka, długość ok. 1 km, tuż przy kierunkowskazie "Osowiec", Łączna długość ścieżki to ok. 2000 m. Znajduje się przy niej 9 punktów przystankowych. Wszystkie przystanki na ścieżkach  opisane są w przewodniku: "Ścieżki przyrodnicze w Terenowym Ośrodku Edukacyjnym" dostępnym siedzibie BPN w Osowcu Twierdzy.

Kolejną i zarazem najkrótszą ściezką edukacyjna  w Osowcu jest Ściezka Edukacyjna "Las w zasiegu ręki". Ściezka ta znajduje sie obok dyrekcji parku i zaczyba sie przy parkingu. W odlegości 7 kilometrów od Dyrekcji parku znajduje się kolejna Ścieżka edukacyjna Wokół Fortu IV Twierdzy Osowiec. Parking na początku ścieżki znajduje się przy Carskiej Drodze, ok. 4,2 km od skrzyżowania od drogi krajowej nr 65 z drogą powiatową nr 670, w kierunku na Mężenin. Ścieżka ma długość 4200 m i umożliwia zapoznanie się z wyglądem i historią Fortu IV Twierdzy Osowiec, szatą roślinną ściśle związaną z tymi obiektami (roślinność rowu fortecznego oraz porastająca schrony), a także przyrodą borów sosnowych na tarasie wydmowym doliny. Czas zwiedzania: od 2 do 4 godzin.

W drodze powrotnej warto zwiedzic miejscowość Goniadz. to miasteczko powstałe w średniowieczu. przechodziło burzliwe dzieje. Wraz z katolikami mieszkali tutaj prawosławni, żydzi i arianie. Chodż po tych dwojga ostatnich nie przetrwały żadne zabytki (synagoge rozebrano podczas II Wojny Światowej) to pozostały liczne piśmienne relacje mieszkańców czy tez publikacje.

Goniadz to miasteczko z ok. 2 tys. mieszkańców, położone nad Bierzą. Prawa miejskie uzyskał przed 1493r. i należał do Mazowsza.  W okresie śreedniowiecza, przez wielel lat ziemia goniądzka stanowiła spór pomiędzy  Koroną a Pogonią. Posiadał port rzeczny, a pod koniec XIXw uzyskał polączenie kolejowe z Białymstokiem i Ełkiem. znajduje sie tez w nim most na rzece Biebrzy. Podczas I i II Wojny Światowej z powodu przebiegania frontu miasto mocno ucierpiało. W II Wojnie Światowej w mieście istniało getto dla Żydów, którzy zostali następnie wywiezieni do Prostek k Grajewa i straceni w obozach koncentracyjnych -między innymi w Treblince. Polacy też przycyznili sie do zagłady poprzez Pogrom w Goniądzu. Warto tutaj dodac iż w Goniądzu obowiązywało średniowieczne prawo de non tolerandis Iudaeis (żydzi nie mogli osiedlać sie na terenach miejskich i mieszczan), zamieszkiwali tereny przyrzeczne, gdzie wybudowali sobie też zbożnice.Więcej o żydach goniądzkich w ponizszym linku.

Zwiedzanie Goniądza proponujemy rozpocząć od spaceru po zabytkowym rynku miejskim, nastepnie proponujemy spacer na taras widokowy z którego rozpościera sie wspaniały widok na tutejszą Kotline Biebrzańską. Kolejnym dobrym punktem widokowym jest most na Biebrzy.Warte uwagi są tez bulwary rzeczne. Z zabytków polecamy zajrzeć do kościoła św. Agnieszki i udac się na pobliski Kirkut - 1km od rynku w kierunku południowym we wsi Łazy.W mięśćie funkcjonuje tez punkt informacji turystycznej.Dosyć smaczne obiady serwuje dom Bartla w pobliskiej Bartlowiżnie.

Dalsza droga powrotna to miejscowość: Dolistowo Stare, Jasionowo, Dębowo.