Kanał Augustowski to unikatowe w skali europejskiej dzieło budownictwa wodnego z pierwszej połowy XIX wieku. Był to zachodnia część tzw. Kanału Windawskiego. Powodem budowy Kanału Augustowskiego były pruskie restrykcje celne w mieście Gdańsk uniemożliwiające spławianie polskich towarów Wisłą do Bałtyku.. Kanał Augustowski miał połączyć dorzecze Wisły z Dorzeczem Niemna, a dalej kolejnym kanałem aż do Bałtyku i portu w Windawie. Miało to się odbywać oprócz kanału rzekami: Bug, Narew Biebrzę Czarną Hańcze, Niemen, a od Niemna do Bałtyku. Miało to umożliwić spław towarów z górnej i środkowej Wisły do Bałtyku  omijając terytorium Prus.

W 1823 r. polski inżynier gen. Ignacy Prądzyński rozpoczął prace nad projektem Kanału Augustowskiego, budowa ruszyła w 1824 roku. Aby wyrównać różnice poziomów wód uregulowano 35 km koryt rzek Netty i Czarnej Hańczy, wykonano ponad 40 km przekopów i wybudowano 18 śluz oraz 23 jazy regulujące wodę. Kamienno-ceglane śluzy miały piękny wystrój architektoniczny w barwach narodowych. Komory wykładano czerwoną cegłą, zwieńczenia komór były białe piaskowce. Na każdej śluzie znajdowała się wmurowana w ścianę kamienna tablica z datą i nazwiskiem kierownika budowy – do dziś prawie na każdej śluzie (poza Gorczycą i Niemnem) zachowały się takie tablice. Jedną śluzę budowano ok. 2 lat. W pracach uczestniczyło od 5 do 7 tysięcy ludzi, w tym mieszkańcy pobliskich wsi ale też wykwalifikowane wojskowe jednostki  inżynieryjno-techniczne.

Podczas budowy wykorzystano sztucznego wapna hydraulicznego według systemu Louisa Vicata, nazywanego u nas później "wapnem albo cementem augustowskim". Uzyskiwane w zakładach zwanych wapielniami w Białobrzegach, Gorczycy i w Starej Wólce. Mury śluz były wznoszone z kamieni łamanych, których na Suwalszczyźnie jest bardzo dużo. Ich wystrój, licówkę, formowano ze specjalnie utwardzanych cegieł (wypalanych z domieszką wody), mających cechy klinkieru, oraz z kamieni ciosowych. Te ostatnie stosowano do wykładania progów, obudowy wrót (tzw. gerlechy), słupów do mocowania łańcuchów cumowniczych, koron. Często też używano piaskowca pozyskiwanego miedzy innymi z okolic Grajewa. Cegłę produkowały własne cegielnie, Drewno do budowy wrót było pozyskiwane z Augustowskich lasów, wykończenia metalowe wytwarzała Huta Sztabińska. 

Wybuch powstania listopadowego przerwał budowę, którą ostatecznie ukończono w 1838 r., a w 1839 r. otwarto żeglugę na Kanale. To dzieło polskiej inżynierii wojskowej nie spełniło nigdy strategicznej funkcji szlaku wodnego łączącego Wisłę z Bałtykiem, gdyż Prusy zrezygnowały z nakładania wysokich ceł na szlaku wiślanym, a Rosjanie w ramach represji po Powstaniu Listopadowym przerwali realizację Kanału Windawskiego.

Kanał Augustowski jest położony na terenie Polski i Białorusi (14 śluz po polskiej stronie, 1 w pasie granicznym i 3 po stronie białoruskiej). Jego całkowita długość to około 103,4 km. Na szlaku Kanału Augustowskiego znajduje się 12 jezior: Mikaszówek, Mikaszewo, Krzywe, Paniewo, Orle, Gorczyckie, Staw Swoboda, Studzieniczne, Białe, Necko. Różnice poziomów wód pomiędzy poszczególnymi zbiornikami wynoszą od 0,8 do 9,8 m. Im większa różnica wód, tym bardziej skomplikowane śluzy należało budować, stąd śluza Niemnowo pierwotnie trzykomorowa (różnica poziomów 7,46 m), obecnie jest czterokomorowa (różnica poziomów max. 9,8 m), a śluza Paniewo (różnica poziomów max. 6,69 m) dwukomorowa. Pozostałe 16 śluz to śluzy jednokomorowe.

Obecnie Kanał Augustowski jest wykorzystywany jako malowniczy szlak wodny, jeden z najpiękniejszych szlaków kajakowych w Polsce. Kanałem Augustowskim kursują także statki Augustowskiej  Żeglugi Śródlądowej. Istnieje tez możliwość podroży tym zabytkowych kanałem, a potem po stronie Białoruskiej Niemnem do Grodna.

W 1968 r. Kanał Augustowski został wpisany do rejestru zabytków, a decyzją Prezydenta RP w 2007 r. stał się Pomnikiem Historii.

Dzieje Kanału Augustowskiego można poznać w Dziale Historii Kanału Augustowskiego Muzeum Ziemi Augustowskiej. Mieści się ono w zabytkowym domku z XIX w. w tzw. zwanym Domkiem Prądzyńskiego (ul. 29 go Listopada 5a w Augustowie).

 Kanału Augustowski w liczbach:

• Całkowita długość 101.2 km, w tym w granicach Polski : 82 km.
• Kanał to: 44,85 km sztucznych przekopów, 35,05 km uregulowanych koryt rzecznych i 21,3 km jezior. 
• Ilość śluz: 18, w tym na terenie Polski: 14, jedna śluza graniczna.
• Punkt najwyższy 127 m n.p.m, upust zasilający kanał wodą z jeziora Serwy.
• Największa śluza: Trzy komorowa Niemnowo , obecnie po remoncie dobudowana czwarta komora.
• Najdłuższy odcinek prosty: ośmiokilometrowy Kanał Czarnobrodzki
• Śluzy i wodowskaz odległości od Biebrzy:

• · śluza Dębowo (0,35 km) - początkowa śluza na Kanale Augustowskim, zbudowana w latach 1826-1827r.  Nad śluzą znajduje się most drogowy. Śluza jednokomorowa, regulująca poziom wody na wysokości 340 cm. W skład zespołu śluzy wchodzą dom zbudowany na początku XX wieku oraz budynki gospodarcze. Trasa kanału przebiega przez skanalizowany odcinek rzeki Netty.Obok upust na rzece Netta do Biebrzy, dawny młyn.

• · śluza Sosnowo ( 13,20 km) - zbudowana w latach 1825-1826, obecny stan z 1948 roku, gdyż wcześniejsza została zniszczona. Jest to śluza jednokomorowa, betonowa, która reguluje wody na poziomie 290 cm. Niedaleko śluzy jest betonowy upust, który reguluje wody ze stanowiska Sosnowo - Borki do rzeki Netty.

• · śluza Borki (19,25 km) -  śluza zbudowana pod kierunkiem Wojciecha Karczakowskiego, odbudowana po wojnie w 1948 roku. Jest to konstrukcja jedno- komorowa metalowa z mostem drogowym.

• · śluza Białobrzegi (27,10 km) - śluza o konstrukcji stalowo-betonowej, obecny stan odbudowany po zniszczeniach wojennych pochodzi z 1946 roku. Różnica poziomu wód wynosi 2,08 m. Śluza przeniesona z pierwotnego miejsca na drugą stronę szosy Augustów - Białystok.

• · śluza Augustów ( 32,50 km) - pierwsza śluza zbudowana była w 1825-1826 roku przez inżyniera Konstantego Jodko i porucznika Randau. W czasie wojny śluzę wysadzili Niemcy, po czym odbudowano ją w 1947-1948 roku , przesuwając o kilka metrów w kierunku zachodnim. Obok śluzy znajduje się budynek z 1823 roku – domek śluzowego. Różnica poziomu wód w tym miejscu wynosi 2,44 m.  Śluza w pobliżu mostu drogowego Augustów – Suwałki i portu żeglugi augustowskiej.

• · śluza Przewięź (43,50 km) -    śluza z lat 1826-1827 budowana pod kierunkiem Augusta Szultza. Jest to śluza która zachowała swój pierwotny układ, w latach 1933-1995 została gruntownie odremontowana. Różnica poziomu wód wynosi 0,85 m. Łączy jezioro Białe ze Studzienicznym.

• · śluza  Swoboda (47,40 km) - śluza o konstrukcji metalowej, budowana pod kierunkiem inżynierów Jana Pawła Lelewela i Joachima Lelewela. Zbudowana  w latach 1826-1827. Do kanału  wpływa mała rzeka, na której zbudowano jaz zastawkowy. Od śluzy Swoboda do następnego Gorczyca prowadzi sztuczny Kanał Czarnobrodzki  o długości 8 km. Na tym odcinku wpada rzeka Sucha Rzeczka ( Serwianka) łącząca wody jeziora Serwy z Kanałem Augustowskim. Miejsce to jest najwyższym punktem kanału Augustowskiego.

• · śluza Gorczyca (57,00 km) - zbudowana w 1828 roku, jednokomorowa pod kierunkiem Jerzego Arnolda, znajduję na Kanale Orlewo. Odbudowa  śluzy była  po wojnie w 1947 i kapitalnym remoncie po 2003 roku. Nad śluzą biegnie most drogowy. W pobliżu jest jezioro staw Gorczycki, które połączony jest przekopem z kanałem.

• · śluza Paniewo (60,90 km) - śluza dwukomorowa zbudowana z 1826-1828 roku pod kierunkiem inżyniera Michała Horaina. Odremontowana w latach 1974-1979 roku. Śluza reguluje spiętrzenie wód na poziomie 6,65 m. Śluza łączy jezioro Paniewo z  jeziorem Krzywym. Konstrukcja żelbetonowa, wyłożona czerwoną cegłą.

• · śluza Perkuć (63,00 km) - śluza Perkuć z lat 1827-1828 roku, różnica wód  ma 2,38m. nazwa śluzy pochodzi od nazwiska Pierkucia, który wydobywał rudę dla kamedułów na Wigrach. Nieopodal na wzgórzu rozciąga się piękny widok na jezioro Kruglak i Mikaszewo.

• · śluza Mikaszówka (69,10 km) -  zbudowana w 1828 roku przez inżyniera Korczakowskiego o czym informuje wmurowana tablica na kanale. Jest to śluza jednokomorowa łącząca rzeczkę Mikaszówka z rozlewiskiem Sosnówek,  różnica wód w tym miejscu wynosi  2,7 m.

• · śluza Sosnówek (70,30 km) -  zbudowana w roku 1828 przez porucznika inżyniera Konstantego Jodko. Nad śluzą znajduje się niewielki mostek, różnica wód wynosi 2,14 m. W odległości około 300m od śluzy znajduje się połączenie rzeki Czarnej Hańczy z Kanałem Augustowskiem.

• · śluza Tartak (74,40 km) -   jednokomorowa śluza zbudowana w 1837-1838 roku  przez inż. J.Szeffera, położona na rzece Czarne Hańcza. Obok śluzy znajduje się XIX budynek nadzoru wód tego odcinka. Nazwa pochodzi od stojącego w tamtych czasach tartaku, po której dziś nie pozostał ślad. O podjęciu  budowy na tym odcinku zadecydowało zalewanie okolicznych pól gdyż, ogromna różnica wód między śluzami Sosnowo i Kudrynki sprawiło, że te dwie śluzy nie poradziłyby sobie.

• · śluza Kudrynki (77,40 km) - zbudowana w latach 1828-1829 r. przez por. Edwarda Tadeusza Bielińskiego i por. Michała Horaina. Odremontowana w 2007 roku, Jest obiektem jednokomorowym  o różnicy poziomu wód około 2,17m. Obok znajduje się jaz murowany.

• · śluza Kurzyniec (81,75 km) – śluza na granicy polsko-białoruskiej, utworzono wodną granicę  w 2009 rok, po kapitalnym remoncie. Dzięki temu posiadając wizę na Białoruś można przekroczyć w tym miejscu granicę drogą wodną i dopłynąć do Niemna. Nazwa Kurzyniec pochodzi od białoruskiej miejscowości, po której obecnie nie ma śladu. Zniszczona podczas II wojny. Po stronie Polskiej śluza położona jest w pobliżu miejscowości Rudawka (gmina Płaska). 

• · śluza Wołkuszek (85,00 km) - budowana w 1829 r, przez inżyniera Korczakowskiego, położona na terenie Białorusi, gdzie w 2005-2006 roku została odremontowana. Jest to śluza jednokomorowa, z pobliskim jazem Wołkuszek.

• · śluza Dąbrówka (91,50 km) -  drewniana śluza została zbudowana w 1829 roku przez Jerzego Arnolda, położona obecnie na Białorusi. Obok śluzy znajduje się jaz Dąbrówka, spadek wody wynosi 3,04 m. Śluzę jak i jaz odremontowano w 2005-2006 roku i teraz bez problemu można przepłynąć przez ten odcinek. Niedaleko znajduję się jaz Czortek, z którego  Czarna Hańcza wraca do naturalnego koryta i płynie do Niemna.

• · śluza Niemnowo (101,20 km) -  ostatnia  śluza Kanału Augustowskiego, pierwotnie była to śluza trzykomorowa, nieczynna po zniszczeniach wojennych od 1939 roku. Gruntowny remont przeprowadzono  w latach 2005-2006, gdzie dobudowano jeszcze czwartą komorę, do połączenia Kanału Augustowskiego z Niemnem przy niskim stanie wód. Dalej od śluzy znajduje się jaz upustowy Kurkul, odprowadzający nadmiar wód ze stanowiska Dąbrówka.

Najbliżej naszego Rancza znajduje sie śluza Dębowo. Oddalona jest on nas o 3 km.